Dwugrosz gdański 1651 w odmianie z obwódką na awersie to moneta niejednoznaczna. Taki trochę unikalny populares (choć to nielichy oksymoron). Bo gdy zestawić ze sobą wiedzę jaką niosą katalogi, a co nam mówią notowania to…
… wyraźnie poczujemy pewien dysonans. Nim jednak rozwinę temat, przyjrzyjmy się chwilę samemu nominałowi…
Dwugrosze / dwojaki w mennictwie polskim
Dwugrosz wileński 1565 z czasów Zygmunta II Augusta – zdj. z aukcji WCN
To nominał, który swój krótki epizod miał już za czasów Zygmunta II Augusta, nim zniknął na niemal sto lat. Wprowadzono go w mennicy wileńskiej w 1565 roku wraz z czworakami, półtalarami i talarami, a bito je tylko w tym jednym roczniku. Zgodnie ze słowami Gumowskiego, miał on stanowić wygodną walutę wspólną dla Litwy i Korony (podobnie jak czworak), gdyż: „… przy ewaluacji monet litewskich na koronne otrzymywało się zawsze niewygodne ułamki…”. Dziś to bardzo rzadkie i poszukiwane monety.
Dwugrosz, zwany również dwojakiem, wraca dopiero za czasów Jana Kazimierza, gdzie przeżywa krótki, acz intensywny żywot. Biją go mennice koronne (Wschowa, Bydgoszcz) jak i ośrodki miejskie (Toruń, Elbląg, Gdańsk), w pierwszych latach panowania króla. Wprowadzono go zaś w myśl traktatu menniczego Komisji Menniczej sejmu z 1650 roku. Jak czytamy w jej akcie:
„…żeby były czternastołotowe Orty po ośnmastu groszy, szostaki y portroyne, bo te z tak wysokiey ligi mogą być bite, ad usum communem sposobne.. Dwoiaki zaś y grosze, te żeby musiały bydź zbytnie małe, żeby y stemplem effigies Principis nie mogła bydź dobrze wyrażona, maią bydź siedmiołotowe, żeby dwie grzywnie siedmiołotowe in pondere tak siła srebra miały, iako jedna czternastołotowa grzywna…„
Zagórski str.161
I zgodnie z tą stopą menniczą były bite gdańskie dwugrosze, po 162 sztuki z grzywny brutto. Na awersie widnieje popiersie króla, z jego tytulaturą w otoku. Rewers zaś stanowi tarcza gdańska, w ozdobnej ramie z inicjałami G-R (dzierżawcy mennicy Gerharda Rogge) po bokach. Czasem zaś elementy ikonografii otacza obwódka…
Unikalny populares – dwugrosz gdański 1651 z obwódką
Dwugrosz gdański 1651 z obwódką na awersie
To moneta, dla której wiedza empiryczna (notowania na rynku) zupełnie nie współgra z wiedzą zawartą w numizmatycznej literaturze. Gdy analizowałem ją na myśl przyszła mi inna moneta, której obwódka znacząco wpływa na jej rzadkość. Szóstak 1682 Jana III Sobieskiego z portretem „żywcem wziętym” z dukata gdańskiego, czyli moneta, która mimo stopni rzadkości na poziomie R2-R3, bardzo rzadko pojawiała się w handlu (jej zdjęcia i szerszy opis znajdą Państwo tutaj).
Porównajmy więc jak przedstawia się to dokładnie dla tego egzemplarza dwugrosza.
Co mówią nam katalogi i cenniki?
Dwugrosz gdański z obwódkami miał już w swoim zbiorze Hutten-Czapski. Odmianę jak prezentowana na zdjęciu (z obwódką na awersie) opisywał i prezentował na jednej z tablic Marian Gumowski w „Mennicy Gdańskiej”. Odnotowywało ją również większość katalogów i cenników, nie szacując jej specjalnie wyżej:
Edmund Kopicki w swoim 14 tomowym katalogu nadaje ten sam stopień rzadkości (r) zarówno dla odmiany z jak i bez obwódki. Ocenę tę nieco skorygował w „Skorowidzu…„, gdzie odmianę z obwódką minimalnie wyróżnił (R2 w stosunku do R1). Autorzy popularnej serii Katalogów Monet Polskich uznała te z obwódką za popularniejsze (R, pozostałe R/R1).
W Katalogu Monet Polskich wygląda to tak…
Podobnie sytuacja ma się w przypadku wycen. Popularne Cenniki monet, albo nie wyróżniały odmian (Tyszkiewicz), albo wyceniały na tę samą wartość (Klimek). Corpus Nummorum Gedanensis również praktycznie nie zaznacza różnic w wycenach dla wszystkich odmian rocznika 1651.
Podsumowując stopnie rzadkości dla odmiany z obwódką wahają się między R-R2. Jak się mają do tej wiedzy archiwalne aukcje?
Notowania aukcyjne z ostatnich lat…
Dwugrosz gdański 1651, w przeciwieństwie do bardzo rzadkiego rocznika 1653, to moneta o której notowania nie jest ciężko. Przeszukując popularne archiwa i katalogi dotarłem do ponad 70 egzemplarzy. Ile z nich miało obwódkę?
Wypisane monety to ogólnodostępne notowania z ostatnich kilkunastu lat, które posiadały minimum zdjęcia awersu monety. Podczas sprawdzania nie analizowałem, które z nich mogły być sprzedawane dwukrotnie. Dokładny spis przeglądanych stron prezentuję poniżej. Gdybyście dotarli do innych notowań chętnie uwzględnimy je w spisie.
Zacznijmy od archiwów polskich domów aukcyjnych. Na 35 egzemplarzy w archiwach firm WCN, Niemczyk, GNDM, z czego 0 z obwódką. Ani jednego, wśród 9 nie było również w katalogach aukcyjnych PDA.
Popularne archiwa również nie przyniosły rezultatów. Zarówno te archiwizujące aukcje zagraniczne (Coinarchives Pro 9 / 0), jak i te z Allegro:
- Allegromat 10 / –
- Archiwum.Allegro 8 / –
Podsumowując: na ponad około 70 egzemplarzy, nie dotarliśmy do ani jednego notowania do odmiany z obwódką.
Popiersie Jana Kazimierza w obwódce
Obwódka przy tej emisji równa jest rzadkości
Patrząc po katalogowych szacunkach rzadkości, moneta nie wygląda imponująco. Jednak niewątpliwie mamy tu do czynienia z odmianą olbrzymiej rzadkości, praktycznie niespotykaną w handlu. I nie ważne czy jest to jedna obwódka na awersie, czy są to obwódki z obydwóch stron.
Moneta ze zdjęcia pochodzi z 1 aukcji GNDM dostępne na stronie: www.aukcje.marciniak.auction, która odbyła się 11 czerwca.
Katalog odmian dwugroszy gdańskich wraz z opisanymi wariantami, fałszerstwami dostępny po kliknięciu na zdjęcie poniżej:
